Açık Bilinç’te geçtiğimiz hafta kaybettiğimiz Stephen Hawking'i andık. Hawking evren anlayışımızı nasıl değiştirdi? Nasıl bir insandı? Hawking'in bilime ve insanlığa katkılarını onu şahsen tanımış olan ve aynı alanda araştırmalar yürüten, Bilim Akademisi kurucu üyesi Prof. Rahmi Güven ile konuştuk.
Geçen hafta aramızdan ayrılan Hawking, çağımızın en önemli bilimcilerinden olmanın yanı sıra, popüler kültürde yer etmiş bir bilim ikonuydu. Kendisini, gerek bilime katkıları, gerekse bilimi kitlelere taşımak konusundaki çabalarıyla anıyoruz.
Üniversite son sınıfta, 21 yaşındayken, Hawking'e ALS teşhisi konmuş ve iki yıl ömür biçilmişti. ALS, istemli hareketlerimizi kontrol eden motor nöronların dejenerasyonuyla önce felç, sonra da ölüme neden olan amansız bir hastalık.
Hawking, hastalığının giderek ilerlemesine karşın, bütün öngörülerin aksine, 76 yaşına kadar yaşadı ve son zamanlarına kadar bilimsel araştırmalarını sürdürdü. Bunda azminin ve yaşam iradesinin de payı olsa gerek.
Hawking'in Cambridge Üniversitesi'nde 1966'da tamamladığı doktora çalışmasının başlığı: "Genişleyen Evrenlerin Özellikleri". İlgilenenler Cambridge arşivinden indirip okuyabilir: Properties of expanding universes
Hawking'i üne kavuşturan en önemli çalışmalarından ilki, matematikçi/fizikçi Roger Penrose ile birlikte 1970'de yayımladıkları makaledir. Makaleyi 'Royal Society' arşivinden indirmek mümkün: The singularities of gravitational collapse and cosmology
Dört yıl sonra, 1974'de 'Nature' dergisinde kara delikler üzerine yayımladığı kısacık bir makale, bu alanda çok araştırmacının yolunu açan bir başka kilometre taşı olur: Black hole explosions
Kariyerinin başlarında, araştırmalarını kozmoloji ve büyük gök cisimleri üzerine yürüten Hawking, daha ilerki yıllarda atom-altı küçük parçacıklar dünyasına yönelecek, ve kuantum kuramına da katkıda bulunacaktır. Herşeyin Kuramı / The Theory of Everything nitelemesi bu büyük yelpazeye atıfla yapılır.
Hawking'in bilime ve evren anlayışına katkısı, pek çok teknik konu içeriyor. Bu zor konuları bize Hawking'le çok benzer alanlarda çalışmakta olan Prof. Rahmi Güven aktardı. Prof. Rahmi Güven'in'nın kendi makalelerine buradan erişebilirsiniz.
Prof. Rahmi Güven'in Bilim Akademisi'nin sitesi sarkac.org'da yayımlanan yazısını buradan okuyabilirsiniz:
Bir Yıldız Kaydı: Stephen W. Hawking
Kara Delikler konusunu merak edenler Prof. Rahmi Güven'in konuşmasını şuradan bütünüyle izleyebilir:
Bilim Akademisi Konferansı 12: "Kara Delikler"
Peki, bilimciliğinin yanı sıra Hawking özel hayatında nasıl bir insandı? İngiltere İşçi Partisi destekçisi, savaş ve nükleer silahlanma karşıtı, herkese ücretsiz sağlık sigortası hakkını savunan, iklim değişikliği konusunda ikazları olan birisi olduğunu biliyoruz.
Hawking son yıllarda, evrenin başka köşelerinde var olduğunu düşünebileceğimiz akıllı türler ve dünyada hızla gelişmekte olan Yapay Zeka konusunda da kaygılarını dile getirmekteydi. Ama bu konuları ancak ileride başka bir programda ele almak mümkün olacak.
Hawking'in bilimi geniş kitlelere tanıtmaya ve sevdirmeye yönelik çabalarını da anmak gerek. 1988'de yayımladığı A Brief History of Time'dan itibaren popüler bilim savunuculuğunu hep sürdürdü. (Kitabın Türkçe çevirisi Alfa Yayınları tarafından Zamanın Kısa Tarihi adıyla yayımlandı.)
Hawking'in popüler medyada daha çok yer bulmaya başlamasıyla, sesini kaybetmesi, nispeten örtüşüyor. Dolayısıyla kendisini kasları hareket edemediğinden hep aynı ifadeli bir suret ve bilgisayarının ürettiği mekanik bir sesle tanıyoruz.
Hawking'in, ancak kendisini iyi tanıyan insanların anlayabildiği daha gençlik zamanlarından, kendi sesiyle konuştuğu nadir bir an'ı izleyebileceğiniz aşağıdaki kısacık video bile, Hawking'in bilim kariyeri bir yana, yaşamını sürdürmek için nasıl çabalaması gerektiğini bize gösterebilir.
Hawking, 2010'da ABC Kanalına verdiği bir söyleşide çocuklarına üç nasihatta bulunuyor:
1. Ayaklarınızın ucuna değil, yıldızlara bakmayı unutmayın.
2. Yaptığı iş insana anlam ve gaye verir, işinizi boşlamayın, onsuz hayat boştur.
3. Aşkı bulacak kadar talihliyseniz, bunun nadir bir şey olduğunu hatırlayın ve kıymetini bilin.
Hawking'in hayata dair nasiharlarını bu videoda izleyebilirsiniz.
Hawking hakkında, ölümünün ardından, pek çok yazı yayımlandı. İçerik açısından en zengin iki İngilizce yazıyı önermek isterim.
Stephen Hawking: An Appreciation (Martin Rees / Scientific American)
Mind over Matter (Roger Penrose / The Guardian)
Hawking hakkında güzel bir Türkçe anma yazısını da BirGün Gazetesi'nde İlker Birbil kaleme almış: Hawking Amca
Hawking bir popüler bilim ikonu olarak "The Simpsons"dan "Big Bang Theory"ye kadar pek çok televizyon programında yer almıştı.
Hawking'i aktör Eddie Redmayne'nin başarıyla canlandırdığı 2015 tarihli biyografik film The Theory of Everything de izlemeye değer.
Son olarak, Hawking'i Nature Dergisi'nin hazırladığı bir videodan kendi cümleleriyle analım:
"Umarım, Simpsons gibi programlarda görünmüş olmamla değil, kara delikler ve evrenin baslangıcı konusundaki çalışmalarımla hatırlanırım."
